Partyzanci majora „Zapory”

W styczniu 1947 roku trwały prace nad ustawą o amnestii. Miała ona wejść w życie po wyborach. W związku z wyborami major Hieronim Dekutowski „Zapora” wydał dla swoich oddziałów rozkaz wstrzymania akcji zaczepnych. Rozkaz ten utrzymał w mocy w związku z informacjami o zbliżającej się amnestii. Działalność partyzantów ograniczała się do akcji dochodowych, koniecznych do utrzymania zgrupowania. W inny sposób przygotowywała się do amnestii władza komunistyczna. 27 grudnia 1946 roku rozpoczęła się zakrojona na szeroką skalę akcja skierowana przeciwko zbrojnemu podziemiu. Okręg Lubelski zaliczany był do strefy A, tzn. silnie zagrożonej. W akcji brały udział jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Milicji Obywatelskiej, Wojska Polskiego i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej. 21 stycznia 1947 roku grupa specjalna majora Gronczewskiego „Przepiórki” przeprowadzała rutynową akcję na wieś Podlaski, koło Janowa, w powiecie kraśnickim. W jednej z chałup przebywali, na kwaterze, dwaj żołnierze z oddziału „Misia”, ze zgrupowania majora „Zapory” – Edward Harasimowicz ps. „Biały” i Józef Pokładka ps. „Brzoza”. Pierwszy zbliżające się wojsko zauważył „Brzoza”, alarmując „Białego” o niebezpieczeństwie. W tym momencie poszła seria zza okna, raniąca „Białego” w rękę. W chwilę później wrzucony został granat. „Białemu” udało się granat wyrzucić za drzwi, strzelając z pistoletu maszynowego trzymanego w lewej ręce. „Brzoza” wybiegł z chałupy, lecz został ujęty. Harasimowicz został ujęty w chwilę później. W wyniku strzelaniny zginął, po stronie wojska, chorąży Leopold Długosz, jeden z aktywniejszych prześladowców żołnierzy „Wolności i Niezawisłości”, poszukiwany przez kilka oddziałów. Dzień później wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu obu partyzantów. 23 stycznia dochodzenie zostało zamknięte i zatwierdzono akt oskarżenia. Dwa dni później odbyła się rozprawa Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie, na sesji wyjazdowej w Kraśniku. Sąd, w składzie: major Witold Smoczyk jako przewodniczący, plutonowy Kazimierz Brynkiewicz i szeregowy Stanisław Pitas jako ławnicy, w obecności oskarżyciela, podprokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Lublinie, kapitana Józefa Feldmana, i obrońcy z urzędu podporucznika Jana Stachyry, skazał, po dwóch godzinach trwania rozprawy, obu partyzantów na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa. Skład sędziowski wydał też opinię o skazanych, w której czytamy: „Zdaniem składu sędziowskiego żaden ze skazanych nie zasługuje na ułaskawienie, z uwagi na charakter dokonanych przestępstw i zbrodniczej działalności band Narodowych Sił Zbrojnych, do których należeli obaj skazani, na terytorium powiatu Kraśnik”. Tego samego dnia obrońca wystąpił do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta z prośbą o akt łaski. Kilka dni później przesłany został z Warszawy szyfrogram: „1 lutego 1947 roku, godzina 18:30. Do Szefa. Zawiadamiam, że Prezydent Krajowej Rady Narodowej nie skorzystał z prawa łaski w stosunku do: 1) Harasimowicza Edwarda, syna Mieczysława, 2) Pokładki Józefa, syna Jana. Wyrok podlega wykonaniu. Nadesłać akta Suchodolskiego Ryszarda. Szef Departamentu Służby Sprawiedliwości Ministerstwa Obrony Narodowej, Holder, pułkownik”. „Biały” i „Brzoza” przebywali wówczas w więzieniu na Zamku Lubelskim. 4 lutego, w 15 dni po aresztowaniu, w obecności podprokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Lublinie, majora Ludwika Gottengera, lekarza kapitana Michała Wołoszańskiego, duchownego Leona Moszczańskiego, komendanta więzienia podporucznika Leszka Antoniego, oraz dowódcy plutonu egzekucyjnego kaprala Jerzego Kwiatkowskiego, o godzinie 17:00, zostali rozstrzelani. 18 dni później weszła w życie ustawa o amnestii, na mocy której kara śmierci zamieniona zostałaby na karę więzienia. Odebrano im także prawo do posiadania grobu. W okresie przed amnestią wykonana została rekordowa ilość kar śmierci. Major „Zapora”, aresztowany we wrześniu 1947 roku, skazany został na karę śmierci w listopadzie 1948 roku. Wyrok wykonano 7 marca 1949 roku w Warszawie, ale wówczas nie planowano ustawy o amnestii. Władza nie musiała się spieszyć. Kim byli „Biały” i „Brzoza”? Edward Harasimowicz urodził się 2 lutego 1925 roku w Grodnie. Ukończył pięć klas szkoły powszechnej. W Wojsku Polskim służył od stycznia 1945 roku. Odznaczony został Krzyżem Walecznych i medalami – „Zasłużony Na Polu Chwały”, za Berlin, i „Medalem Zwycięstwa”. Po kampanii wojennej przydzielony został do Pierwszego Zmotoryzowanego Pułku Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i skierowany do walki „o utrwalenie…”. W czasie operacji w Krasnymstawie, w czerwcu 1946 roku, opuścił jednostkę bez broni. Poszukiwany, przebywał, do października 1946 roku, w oddziale „Wołyniaka”, a następnie w oddziale „Misia”, ze zgrupowania „Zapory”. Józef Pokładka urodził się 19 kwietnia 1927 roku, w okolicach Łysaków, gmina Zaklinów. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej. Był za młody na partyzanta w okresie okupacji hitlerowskiej. Wstąpił do oddziału „Myszki” w maju 1945 roku. 18 września został aresztowany. Zbiegł 27 listopada 1945 roku. Od kwietnia do września 1946 roku przebywał w oddziale „Błyska”. We wrześniu, w czasie potyczki z Urzędem Bezpieczeństwa, został ranny. Leczył się do listopada, by później walczyć pod rozkazami „Misia”. „Miś”, w czasie okupacji hitlerowskiej żołnierz Dwudziestej Siódmej Wołyńskiej Dywizji Piechoty, zginął 6 stycznia 1947 roku. Na sesji Miejsko–Gminnej Rady Narodowej w Janowie Lubelskim, 27 listopada 1989 roku, uwzględniono wniosek o zmianę nazwy ulicy Leopolda Długosza na Spokojną.

Autor: Piotr Stanisław Kononowicz